Wat is een Theory of Change?

Wat is een Theory of Change?

Een TOC (ook: veranderingstheorie of impactverhaal) is een methodiek die leidt tot inzicht en overzicht hoe een grote verandering plaats kan vinden. Het is een manier om in kaart te brengen hoe activiteiten leiden tot verwachte resultaten (wat betrokken partijen anders doen), en hoe die dan bijdragen aan de gedeelde, grote ambitie. 

Samen bepalen hoe impact bereikt kan worden

Een analyse van betrokken actoren en belangrijke factoren die een rol spelen bij het onderwerp biedt een basis voor het opstellen van de TOC. Het wordt participatief ontwikkeld (maximaal 20 deelnemers) om zo de kennis en ideeën van betrokken partijen te bundelen en tot een gezamenlijk gedragen begrip te komen over wat we willen bereiken. Het uiteindelijke doel, de impact statement, wordt gezamenlijk geformuleerd en bepaalt de koers. Deze aanpak draagt bij aan kennisuitwisseling, nieuwe inzichten en draagvlak om deze te benutten. 

Systeemdenken om tot structurele oplossingen te komen

Zowel de factor analyse (problemen en oplossingen) als de TOC diagram zelf zijn een logische structuur van oorzaak en gevolg zoals de groep dat ziet. Dit is ingedeeld in impact paden. Omdat niet alle oorzaak en gevolg relaties zeker zijn, worden 'causale aannames' expliciet gemaakt en kunnen op een actielijst gezet worden, bijvoorbeeld een kennisagenda. 

Acties en monitoring van resultaten 

De TOC is geen actieplan maar biedt daar wel de inzichten voor. Een eerste stap daartoe zijn de activiteiten links het schema. Om te weten of resultaten behaald worden, kan er op geselecteerde acties maar met name op resultaten (want: dichter bij de uiteindelijke impact) indicatoren gezet worden om te monitoren. Zo kan tijdens de workshop een basis gelegd worden voor een monitoring plan (of de verfijning van een bestaand plan). 

Bijsturen voor impact

Monitoring op resultaten biedt een basis voor bijsturing gericht op het maken van impact: welke acties zijn additioneel nodig als resultaten achterblijven? Of is het effectiever / realistischer om meer aandacht te besteden aan een ander pad? En is de context veranderd en klopt de TOC zelf nog of is er een update nodig? Samengevat helpt de TOC de vraag te beantwoorden: zijn we met de juiste dingen bezig om de beoogde impact te maken?

Samengevat in een illustratie:

Voorbeelden

1) Nationale bestuivers strategieën 

De Theory of Change van de de Nationale Bijenstrategie is uitgewerkt op deze webpagina. Deze zijn gebaseerd op de diagrammen hierboven: links een samenvattende illustratie en rechts de complete diagram. Daarin zijn in cirkels de hoofdthema's weergegeven. In het Theory of Change rapport zijn de diagrammen voorzien van toelichting, bijvoorbeeld hoe de logica in elkaar zit en welke aannames er gedaan zijn. De facilitatie van de workshops is verzorgd door Naturalis en Akvo. 

Samen met Promote Pollinators heb ik met collega's van Naturalis in een aantal landen naar voorbeeld van bovenstaand voorbeeld de ontwikkeling van TOC's gefaciliteerd: In Portugal en Nigeria en meer recent in Trinidad en Tobago. 

De nationale bestuivers strategie van Portugal is uitgewerkt de Pollinet.pt website .

2) Impact door wetenschap

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) financiert onderzoeken. Ze heeft de Theory of Change geïntegreerd in een sinds 2019 geimplementeerde impact planning aanpak voor onderzoeken. Het helpt aanvragers om op een rijtje te zetten welke (maatschappelijke) impact hun plan en aanvraag gaat opleveren en waarom dat logisch, realistisch en haalbaar is. Het bovenstaande schema is bedoeld om het opstellen van het impact plan via de probleemstelling en analyse van kennishiaten te helpen opstellen. Een voorbeeld van een programma impact plan volgens de bovenstaande methode vind je hieronder:

3) Kennis- en innovatie

In de Nederlandse kennis- en innovatie-agenda heeft natuur sinds 2024 een eigen plek gekregen: zie Missie Natuur door het Ministerie van LNV. Meedere TOC's verhelderen de vijf innovatieprogramma's waarvan de transitie naar een natuurinclusieve samenleving hieronder is weergegeven. Zie ook de uitleg 'Impact plan benadering'. Alle TOC schema's zijn hier beschikbaar (zie vanaf bladzijde 120). 

4) Organisatie

Bovengenoemde blog op Akvo.org licht de methodiek toe. De blog "Creating Akvo’s Theory of Change" door Anita van der Laan laat een voorbeeld zien van een organisatorische TOC. Toevoeging Mei'22: Blog post 'What we've learned from six years facilitating impact strategies'. 

5) Beleid

Per thema's zijn TOC's opgesteld om richting te bepalen. "De Theories of Change worden gebruikt om het beleid te toetsen en dienen, samen met scores op indicatoren, voor het bijsturen van interventies. Hierdoor wordt de uitvoering van het beleid zo effectief mogelijk." Zie verder Theory of Change Ontwikkelingssamenwerking. Voor bijvoorbeeld 'Strategic partnerships' wordt bij aanvragen voor subsidie een TOC gevraagd.

Meer informatie

• Meer voorbeelden kun je bijvoorbeeld hier vinden. 
• Theory of Change - Wikipedia
• Uitgebreide uitleg door Center for Theory of Change
• How to design a Theory of Change - Akvo
• Center for Theory of Change - with the TOCO tool
• Theory van verandering - MDF
• Uitleg over beleidstheorie in de context van veiligheid - door Peter van de Knaap
• The overlap between the Theory of Change methodology and strategizing in business is laid out in this Harvard Business Review video. "A plan is not a strategy. In strategy you lay out the logic, the theory on the outcomes you wish to achieve."